ŞEKER HASTALIĞI (DİYABET)
Kanda şeker (glukoz) seviyesinin yükselmesine bağlı olarak uzun süre sonra (böbrek, sinir, ve göz hastalıkları, kalp-damar hastalıkları) ve ani gelişen ( Aşırı şeker yükselmesi, koma, bilinç kaybı)hastalıklara neden olabilen çok su içme, çok idrara çıkma,çok idrar yapma, çok yemek yeme, ağız kuruluğu, halsizlik, kaşıntı, yaraların çabuk iyileşmemesi gibi şikayetleri oluşturan bir hastalıktır.
Ailesinde şeker hastası olan, 40 yaş üzerinde, tansiyon hastası olan, 250 mg/dl üzerindeki kolesterol hastalığı olan, felç geçiren, kalp-damar hastalığı olan, fazla kilolu(obez) olan, kadınlarda gebelikte şeker hastalığı hikayesi olan, 4,5 kg dan fazla çocuk doğuran, alkol içmediği halde karaciğer yağlanması olan, hareketsiz ya da az hareketli yaşayan, bazı psikolojik ilaçları kullananlar ileri yaşta şeker hastalığına yakalanma riskleri vardır. Bu nedenle Tüm insanlar 45 yaşından itibaren 3 yılda bir Şeker hastalığı yönden kontrolden geçmesi gerekirken, bu sayılan kişiler daha sık aralıklarla taramadan geçmelidirler.
Gebe kadınlardan; 25-30 yaşında olan, şişman olan, tansiyonu olan, Polikistik over hastalığı olan, gizli şeker öyküsü (Anormal glukoz toleransı) olan, idrar tetkikinde şekeri görülenler gebeliklerinin 24-28. haftalarında şeker taramasından geçmelidirler.
Dört tip şeker hastalığı vardır.
- Tip I şeker hastalığı
- Tip II şeker hastalığı
- Gebelik dönemi şeker hastalığı
- Diğer
Tip I şeker hastalığı: (insüline bağımlı şeker hastalığı). Hastalığın bu tipinde hastaların pankreasları doğuştan insülin üretemediğinden insülinin enjeksiyon (iğne) yolu ile dışarıdan alınması gerekir. Şeker hastalığı olan kişilerin %10’u bu gruptadır. 30 yaşından önce başlar.
Tip II şeker hastalığı: İnsülin hormonu yeterli mik- tarda salınamaz veya gereken şekilde kullanılamaz. Şeker hastalarının %90’nı bu gruptadır. Bu hastalar ge- nellikle şişmandırlar ve aktivite seviyeleri çok düşük- tür. Ailede şeker hastalığı varsa bu durumun görülme sıklığı artar. İnsülin kullanmadan diyet yapılarak veya ağızdan alınan ilaçlar ile tedavi edilebilir. Çok ilerlemiş durumlarda insülin iğneleri kullanılabilir.
Gebelik dönemi şeker hastalığı: Gebelerin %2–5 ‘inde görülür, gebelik bitince düzelir.
Diğer: Özel genetik hastalıklar, ilaçlar, enfeksiyonlar ve bazı hastalıklar şeker hastalığı gelişimine sebep olabilir.
- Ani kilo kayıpları
- Duyu kayıpları ve bacaklarda karıncalanma
- İyileşmeyen yaralar
- Erkeklerde iktidarsızlık
- Cinsel problemler
- Aşırı acıkma, susama ve aşırı idrara çıkma.
- Takip: Kan şekeri her gün düzenli olarak takip
- İlaç kullanımı: İlaçlar düzenli olarak alınmalıdır.
- Diyet: Diyetisyenlerden yardım alınmalıdır.
- Egzersiz: Fizyoterapistlerden yardım alınmalıdır.
- Stresle başa çıkma: Aşırı stres kan şekerinin artmasına sebep Stresle başa çıkabilmek için gevşeme egzersizleri yapılabilir. Kişi yeni uğ- raşlar edinebilir veya sevdiği uğraşılarla (resim yapmak, müzik dinlemek, kitap okumak vs.) rahatlayabilir.
Egzersizin şeker hastalığı üzerine çok olumlu etkileri vardır. Egzersiz, psikolojik durumu, kalp dolaşım sistemi veya metabolizmayı etkileyebilir. Düzenli egzersiz kan şekerini düşürür ve bu da şeker hastalığının kontrolünde çok önemlidir.
Egzersizin başlıca yararları;
- İnsülin hassasiyetini artırır: Egzersiz daha fazla insülin üretimini sağ- lamaz fakat insülinin hassasiyetini artırır. Bu etki birkaç saat sürer. Bazı hastalarda 24 saat bile etkisi Böylece, insüline bağımlı olmayan hastalarda ağızdan alınan ilaç miktarı azaltılabilir.
- Kan şekerinin kontrolü daha kolay sağlanır: Kişi egzersiz yapmaya başladığında kan şekerini ve diyetini daha düzenli ve dikkatli takip Şeker hastalığını kontrol etmenin temel anahtarı hastalığın yan etkilerini azaltmaktır.
- Kalp damar hastalıkları riskini azaltır: Egzersiz kan basıncını ve kalp damar tıkanıklığına yol açan kolesterolu düşürür.
- Egzersizin diğer yararları:
- Vücuttaki fazla yağları yakar; kilo vererek ideal vücut ağırlığına kavuşmanızı sağlar.
- Kaslarınızın kuvvetlenmesini sağlar.
- Kan akışını artırır.
- Enerjinizin artmasını sağlar.
- İş yapma kapasitenizi artırır.
- Dolaşımı artırır.
- Oksijen tüketiminizi artırır.
- Tekrarlı iş yapabilme becerinizi artırır.
- Kemik yoğunluğunuzu ve kuvvetinizi artırır.
- Stresinizi azaltır ve gevşemenizi sağlar.
- Endişe ve depresyonu azaltır.
- Kendinize güvenizi artırır ve kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlar. Egzersiz Tip1 (insüline bağımlı) ve Tip 2 (insüline bağımlı olmayan) şeker hastalıklarında diyet ve ilaç kullanımı ile birlikte hastalığın kontrolü açısından son derece önemlidir.
Egzersiz Yaparken Dikkat Edilecek Hususlar
- Şeker hastalığı olan kişilerde egzersiz için bazı potansiyel riskler vardır. Kullanılan ilaçların aşırı etkisi, hastalarda hipoglisemiye (kan şekerinin aşırı düşmesi) sebep olabilir
- Şeker hastalığı olan kişilerde bu hastalığın yanı sıra kalp hastalığı da varsa egzersiz yapmadan önce ritm bozuklukları ve kalp krizi gibi problemlerin oluşmaması için doktorunuza ve fizyoterapistinize danışın.
- Yaşlı olan hastalarda ağırlık kaldırma egzersizleri eklemlerde veya yumuşak dokularda hasara yol açabilir. Dikkatli olunmalıdır.
- Gözleri etkilenen hastalarda, aşırı zorlayıcı egzersizlerden kaçınılmalıdır.
- Egzersiz sırasında ayaklara özel ilgi gösterilmelidir. Yumuşak ve uygun spor ayakkabıları Ayakkabılar ayakları sıkmamalıdır. Nemi emen özel çoraplar giyilmelidir. Bunlar ayakları darbelerden ve su toplamalarından korur. Egzersizden önce ve sonra ayaklar kontrol edilmelidir.
- Susuz kalmamak için egzersizden önce, egzersiz sırasında ve sonra- sında yeteri kadar su içilmelidir.
- Tip II şeker hastalarında nöropati denilen sinir hastalığı görülebilir. Bu hastalarda sıcak veya soğuğa dayanıklılığın azalması ve pozisyona bağlı ani tansiyon düşmeleri görülebilir. Çok sıcak veya çok soğuk ortamlarda egzersiz yapılmamalıdır.
- Özellikle Tip I şeker hastalarında nefes tutularak yapılan, ağırlık kal- dırma aktiviteleri kalp ve göz üzerinde olumsuz etkiler Ağırlık eğiti- mi düşük ağırlıkla çok tekrarlı olarak yapılmalıdır. Egzersiz sırasında nefes tutulmamalıdır.
- Diyet: Egzersizden önce, egzersiz sırasında ve son- rasında uygun beslenilmeli ve yeterli miktarda su alınma- lıdır. Hasta egzersiz sırasında küçük şekerler alabilir ve su içebilir.
- İnsülin veya ilaçlar: İlaçlar düzenli kullanılmalıdır.
- Kan şekeri: Hastanın kan şekeri seviyesi 100 mg/dL‘den az ise egzersize başlamadan önce küçük şekerler yenebilir.
- Egzersize başlamadan önceki ideal kan şekeri 120–180 mg/dL ara- sında olmalıdır. Egzersizden sonra da düzenli olarak kontrol
- Egzersizden önce kan şekeri 180 mg/dL üzerinde ise hiç şeker alın- maz, kan şekeri 250 mg/dL’nin üzerinde ise, egzersiz kan şekeri kontrol altına alınana kadar
- Yatmadan hemen önce egzersiz yapılmamalıdır.
Nasıl Ve Hangi Tip Egzersiz Yapmalıyım?
- Aerobik egzersizler (yürüme, bisiklete binme, koşma, merdiven çık- ma, yüzme gibi) egzersizler tercih edilmekle birlikte, uygun olan hastalar- da uygun ağırlıklarla yapılan egzersizlerle de kan şekeri kontrol
- Egzersiz uygun ısınma ve soğuma sürelerini içermelidir. Isınmak için 5–10 dk süre ile daha düşük şiddetli egzersizler yapılmalıdır.
- Isınmadan sonra, asıl egzersiz dönemine geçilmelidir. Uygun egzer- siz şiddeti 15–20 dk sürmelidir.
- Egzersizden sonra daha aktif bir aktiviteyi içeren soğuma dönemine geçilmelidir ve 5–10 sürdürülmelidir.
- Egzersizler haftada 3–5 kez düzenli yapılmalıdır.
Egzersiz Sırasında Hastada Kan Şekeri Aşırı Düşerse Ne Yapılmalıdır?
Egzersiz sırasında kan şekeri düşerse şu belirtiler ortaya çıkar:
- Terleme ve titreme
- Kalp çarpıntısı
- Aşırı açlık
- Solgunluk
- Göz bebeklerinin aşırı büyümesi
- Bilinç bulanıklığı
- Koordinasyon bozukluğu
- Konuşma zorluğu
- Yargı yeteneğinde kayıp
- Beklenmedik davranışlar
Bu problemler görülürse,
- Egzersiz hemen bırakılır.
- Hızlı emilen şekerli besinler alınır: içine 3- 5 şeker atılmış elma veya portakal suyu içilir.
- Şekerin emilmesi için 15 dinlenilir.
- Hasta kendini iyi hissediyorsa ve kan şekeri 100 mg/dL’ den fazla ise egzersize devam
- Eğer hasta toparlanmadı ise hemen hastaneye
- Kanj H, Schhineider SH, Ruderman 1998. Exercise and Diabetes Mellitus in ‘’Exercise and Sport Sciences Reviews’’ Volume16, eds. Pandolf, Kent. Macmilan Publishing Co. New York.
- Devlin JT, Horton S, Vranic M. 1992. Diabetes Mellitus and Exersise. eds. Smith Gordon Publishers. London.
- Zinker BA, Nutrition and exercise in individuals with Clinical Sports Medicine.1999: 18(3):585–606.
- Glasgow RE, Fisher L, Skaff M, Mullan J, Toobert Problem solving and diabetes self-management: investigation in a large, multiracial sample. Diabetes Care. 2007 Jan;30(1):33–7.
- Praet SF, Manders RJ, Lieverse Influence of acute exercise on hyperglycemia in insulin-treated type 2 diabetes. Med Sci Sports Exerc. 2006 Dec;38(12):2037–44